Κωνσταντίνα Θεοφανοπούλου

Η Κωνσταντίνα Θεοφανοπούλου μελετά τη νευρωνική βάση των σύνθετων και ρυθμικών κινήσεων που αποτελούν βασικούς τρόπους επικοινωνίας, όπως οι κινήσεις των λαρυγγικών μυών όταν μιλάμε, ή των χεριών, όταν χορεύουμε. Παράλληλα, διερευνά τρόπους θεραπείας διαταραχών αυτής της φύσης, είτε μέσω φαρμακευτικών προσεγγίσεων είτε μέσω καλλιτεχνικών θεραπειών, εστιάζοντας στον ρόλο του χορού και της μουσικής. «Αυτή τη περίοδο διεξάγουμε διάφορες κλινικές μελέτες με στόχο την αντιμετώπιση κινητικών και γλωσσικών δυσκολιών: η πρώτη εξετάζει τον ρόλο της ωκυτοκίνης στον αυτισμό, η δεύτερη εστιάζει στην επίδραση του χορού στη νόσο του Πάρκινσον και η τρίτη διερευνά την επίδραση της μουσικής στη νόσο Αλτσχάιμερ», εξήγησε στο JennyGr.

Για την Κωνσταντίνα, η Cori Bargmann, νευροεπιστήμονας στο Rockefeller University, όπου εργάζεται και η ίδια, είναι η γυναίκα που την εμπνέει. «Η έρευνά της έχει αλλάξει ριζικά την κατανόησή μας σχετικά με τη σχέση γονιδίων, εμπειρίας και συμπεριφοράς. Πέρα από την εξαιρετική επιστημονική της οξυδέρκεια, ως μέντορας είναι απόλυτα προσιτή, ως ομιλήτρια άκρως επικοινωνιακή, ενώ η προσήλωσή της στην επιστημονική αλήθεια, με απόλυτη ειλικρίνεια και σεβασμό, είναι κάτι που θαυμάζω βαθιά».

Σε έναν χώρο ανδροκρατούμενο, όπως αυτός της επιστήμης, έχει άραγε συγκριθεί με άντρες συναδέλφους της; «Δεν μπορώ να γνωρίζω αν, πότε και πώς έχω κριθεί συγκριτικά με άνδρες συναδέλφους. Αυτό που εκτιμώ ιδιαίτερα στην επιστημονική μου πορεία στις ΗΠΑ είναι ότι νιώθω ελεύθερη να θέτω εγώ η ίδια τον πήχυ ψηλά. Σε κάθε μου δραστηριότητα –είτε καθοδηγώντας εκπαιδευόμενους/ες, είτε δίνοντας μια επιστημονική ομιλία, είτε συγγράφοντας επιστημονικά άρθρα– επιδιώκω πάντα το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα. Έτσι, δεν έχω νιώσει την ανάγκη να "αποδείξω" κάτι επιπλέον, διότι πολύ απλά, σε κάθε στιγμή, δίνω ήδη το καλύτερο που μπορώ να δώσω. Οι γυναίκες δεν έχουμε κάτι παραπάνω να αποδείξουμε – όσοι και όσες θεωρούν το αντίθετο έχουν μπροστά τους μια μεγάλη πορεία απομάθησης και επαναμάθησης. Αυτοί και αυτές έχουν περισσότερη δουλειά να κάνουν, όχι εμείς.

Ποια είναι η μεγαλύτερη παρεξήγηση ή στερεότυπο που υπάρχει για τις γυναίκες στις επιστήμες;

Όπως εξήγησε η Κωνσταντίνα «δεν θα χαρακτήριζα αυτό που βιώνουμε ως παρεξήγηση ή στερεότυπο. Αυτοί οι όροι αφήνουν περιθώριο να θεωρηθεί ότι οι γυναίκες μπορεί κάπως να ευθύνονται ή να προκάλεσαν μια κατάσταση. Η παρεξήγηση, για παράδειγμα σε μια συζήτηση, ενέχει την πιθανότητα ότι κάποιος ίσως να επικοινώνησε κάτι άστοχα, ενώ ένα στερεότυπο γενικεύει ή απλοποιεί μια υπάρχουσα ιδέα. Αυτό που συμβαίνει στις γυναίκες –όχι μόνο στις επιστήμες αλλά γενικότερα– είναι ξεκάθαρη καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ελευθεριών και αυτοδιάθεσης. Έτσι και στην επιστήμη, καταπατάται το δικαίωμα των γυναικών να είναι και να κάνουν αυτό που θέλουν, απλώς επειδή είναι γυναίκες. Το να αναφερθούμε σε συγκεκριμένες πτυχές του πώς εκφράζεται αυτή η καταπάτηση είναι θεμιτό, σαφώς, αλλά ίσως έτσι καταλήγουμε και θεωρούμε τις πτυχές αυτές ως παρεξηγήσεις/στερεότυπα, και ξεχνάμε τη βασική σημασία της καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων».

Για τις επόμενες γενιές γυναικών επιστημόνων, η Κωνσταντίνα Θεοφανοπούλου θα άλλαζε κάτι;

«Εργάζομαι καθημερινά και στοχευμένα για τις αλλαγές που θέλω να δω – τόσο για τις γυναίκες όσο και για άλλες υποεκπροσωπούμενες ομάδες. Ένας βασικός στόχος είναι η συμπερίληψη και η ίση εκπροσώπηση, αλλά το ζητούμενο δεν είναι απλώς η αριθμητική ισότητα. Δεν αρκεί να υπάρχουν ίσοι αριθμοί γυναικών και ανδρών σε έναν οργανισμό· σημασία έχει οι γυναίκες να νιώθουν ότι ανήκουν και ότι η παρουσία τους είναι αυτονόητα αναγνωρισμένη. Μπορώ εύκολα να φανταστώ ένα περιβάλλον όπου, ακόμη και αν οι γυναίκες είναι περισσότερες, οι αποφάσεις λαμβάνονται σχεδόν αποκλειστικά από άνδρες.

Συμμετέχω ενεργά σε δράσεις που εμπεδώνουν αυτούς τους στόχους. Για παράδειγμα, έχω την ευθύνη της επιθεώρησης ενός χρηματοδοτικού προγράμματος της International Brain Research Organization, που υποστηρίζει επιστήμονες που έγιναν πρόσφατα γονείς. Αυτή η χρηματοδότηση παρέχεται ισότιμα σε οποιονδήποτε γονέα, ανεξαρτήτως φύλου. Έτσι, η γονεϊκότητα δεν εξισώνεται αποκλειστικά με τη μητρότητα – και κατ’ επέκταση, η φροντίδα των παιδιών δεν θεωρείται αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση».

Κατερίνα Μπουραζέρη

Η Κατερίνα Μπουραζέρη είναι Λέκτορας στο School of Computer Science and Electronic Engineering (CSEE) του Πανεπιστημίου του Essex. Έχει λάβει διδακτορικό (PhD) στο Electrical and Electronic Engineering από το Imperial College London, μεταπτυχιακό (MSc) στο Internet and Wireless Computing από το Πανεπιστήμιο του York, καθώς και πτυχίο (BSc) Computer Science από το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Ελλάδα.

Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Υπολογιστή (HCI), τον Σχεδιασμό και την Ανάπτυξη Παιχνιδιών, το Interface Design, την Οπτικοποίηση Πληροφοριών, την Πληροφορική Υγείας, τις Έξυπνες Πόλεις και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT). Γενικότερα, εστιάζει στον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση τεχνολογιών που επιλύουν καθημερινά προβλήματα με άμεσο αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και της βιωσιμότητας, την ενδυνάμωση των ατόμων και την κοινωνική τους ένταξη, καθώς και την ανεξάρτητη διαβίωση στο σπίτι για άτομα με αναπηρίες ή χρόνιες παθήσεις. Μιλήσαμε μαζί της για να μάθουμε περισσότερα για το έργο της και την ιστορία της.

«Αυτή την περίοδο έχω την τιμή να συνεργάζομαι με συναδέλφους από το Μεξικό σε ένα ιδιαίτερα καινοτόμο έργο, σε συνεργασία με το κέντρο αποκατάστασης CRIT. Στόχος μας είναι να επαναπροσδιορίσουμε την εμπειρία της φυσικής αποκατάστασης για παιδιά, ενσωματώνοντας στοιχεία παιχνιδιού (gamification) σε δύο βασικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται στις συνεδρίες: το FigureLander και το ShoulderWheel.

Με αυτή τη μετατροπή των εργαλείων σε διαδραστικά παιχνίδια υποβοηθούμενα από υπολογιστή, θέλουμε να κάνουμε τις συνεδρίες πιο ευχάριστες και ενδιαφέρουσες για τα παιδιά, ώστε να διατηρούν το κίνητρο και τη συνέπειά τους, κάτι που είναι ζωτικής σημασίας για την πρόοδό τους.

Η αποκατάσταση μπορεί να είναι μια μακρά και απαιτητική διαδικασία, και πολλές φορές τα παιδιά δυσκολεύονται να ακολουθήσουν το πρόγραμμα. Με την προσέγγισή μας, μετατρέπουμε την αποκατάσταση σε μια πιο θετική και συναρπαστική εμπειρία, ενισχύοντας έτσι τη συμμετοχή τους.

Για να εξασφαλίσουμε πως ό,τι δημιουργούμε είναι επιστημονικά έγκυρο και κατάλληλο για θεραπευτική χρήση, συνεργαζόμαστε στενά με γιατρούς, φυσικοθεραπευτές και ειδικούς στην αποκατάσταση. Η συμβολή τους είναι καθοριστική, καθώς μας βοηθούν να σχεδιάσουμε παιχνίδια που δεν είναι μόνο διασκεδαστικά, αλλά και απολύτως προσαρμοσμένα στις ανάγκες των παιδιών με κινητικές δυσκολίες.
Αυτό το έργο με ενθουσιάζει ιδιαίτερα, γιατί συνδυάζει την τεχνολογία με την υγεία και έχει έναν άμεσο, θετικό αντίκτυπο στις ζωές των παιδιών και των οικογενειών τους. Είναι μια απόδειξη της δύναμης του STEM και του πώς η επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν να αλλάξουν ζωές προς το καλύτερο».

Η έρευνά της Κατερίνας Μπουραζέρη επικεντρώνεται στη δημιουργία βιντεοπαιχνιδιών που προάγουν τη μάθηση και τη θετική αλλαγή στη συμπεριφορά, χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη. Πώς μπορούν τα παιχνίδια να ξεπεράσουν την ψυχαγωγία και να γίνουν ένα εργαλείο για την εκπαίδευση και την κοινωνική αλλαγή; Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει στη σύνθεση αυτών των σοβαρών παιχνιδιών και ποιο ρόλο μπορεί να παίξει η τεχνητή νοημοσύνη σε αυτή τη διαδικασία;

«Τα βιντεοπαιχνίδια έχουν τη μοναδική ικανότητα να υπερβαίνουν την απλή ψυχαγωγία και να λειτουργούν ως ισχυρά εργαλεία εκπαίδευσης και κοινωνικής αλλαγής. Μέσω της διαδραστικότητας, τα παιχνίδια μπορούν να προσομοιώνουν πραγματικές καταστάσεις, επιτρέποντας στους παίκτες να αναπτύξουν δεξιότητες όπως η κριτική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων και η λήψη αποφάσεων. Για παράδειγμα, στο έργο μου “Social Mpower”, ανέπτυξα ένα παιχνίδι με σκοπό (seriousgame) που στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των παικτών σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα και τη βιωσιμότητα, ενθαρρύνοντάς τους να υιοθετήσουν πιο υπεύθυνες συμπεριφορές στην καθημερινή τους ζωή.

Η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης σε αυτά τα παιχνίδια προσφέρει τη δυνατότητα προσαρμογής της εμπειρίας του παίκτη, δημιουργώντας δυναμικά σενάρια που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις επιλογές του κάθε παίκτη. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναλύει τη συμπεριφορά του παίκτη σε πραγματικό χρόνο και να προσαρμόζει το περιεχόμενο του παιχνιδιού, παρέχοντας μια εξατομικευμένη μαθησιακή εμπειρία που ενισχύει την κατανόηση και την αφοσίωση.

Ωστόσο, η ανάπτυξη παιχνιδιών με σκοπό παρουσιάζει προκλήσεις. Ένα από τα κύρια εμπόδια είναι η εξισορρόπηση μεταξύ της διασκέδασης και του εκπαιδευτικού περιεχομένου. Είναι σημαντικό το παιχνίδι να είναι ελκυστικό, χωρίς να θυσιάζεται η ακρίβεια ή η ποιότητα των πληροφοριών που μεταδίδει. Επιπλέον, η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί διεπιστημονική συνεργασία, συνδυάζοντας γνώσεις από την επιστήμη των υπολογιστών, την ψυχολογία και την παιδαγωγική, για να διασφαλιστεί ότι το τελικό προϊόν είναι τόσο τεχνολογικά προηγμένο όσο και εκπαιδευτικά
αποτελεσματικό.

Συνολικά, πιστεύω ότι με τη σωστή προσέγγιση, τα βιντεοπαιχνίδια μπορούν να αποτελέσουν ισχυρά εργαλεία για την εκπαίδευση και την κοινωνική αλλαγή, προσφέροντας στους παίκτες τη δυνατότητα να μάθουν και να αναπτυχθούν μέσα από ελκυστικές και διαδραστικές εμπειρίες.

Η Κατερίνα αντλεί έμπνευση από όλες τις γυναίκες που καινοτομούν στον χώρο του STEM, οι οποίες, με το έργο και την αφοσίωσή τους, ανοίγουν δρόμους και δημιουργούν ευκαιρίες για τις επόμενες γενιές.

Με εμπνέουν όλοι οι χαρισματικοί και πολυδιάστατοι άνθρωποι που συναντώ στη ζωή μου, εκείνοι που, πέρα από το ότι είναι εξαιρετικοί στον τομέα τους, καταφέρνουν να ισορροπούν όλες τις πτυχές της ζωής τους, είτε αυτό σημαίνει οικογένεια, προσωπική εξέλιξη ή κοινωνική συνεισφορά. Για μένα, η πραγματική επιτυχία δεν κρίνεται μόνο από την επαγγελματική καταξίωση, αλλά και από την ικανότητα να παραμένουμε αφοσιωμένοι στις αξίες μας και να δημιουργούμε θετικό αντίκτυπο γύρω μας.

Ποια είναι η μεγαλύτερη παρεξήγηση ή στερεότυπο που υπάρχει για τις γυναίκες στις επιστήμες;

Η Κατερίνα πιστεύει ότι «ένα από τα μεγαλύτερα στερεότυπα για τις γυναίκες στις επιστήμες είναι η αντίληψη ότι δεν είναι “αρκετά καλές” ή “αρκετά τεχνικές” για να διαπρέψουν σε τομείς όπως η πληροφορική ή τα μαθηματικά. Αυτός ο μύθος έχει διατηρηθεί για δεκαετίες, παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν κάνει τεράστιες συνεισφορές στην επιστήμη και την τεχνολογία.»

Στην πραγματικότητα, τα δεδομένα δείχνουν το αντίθετο. Για παράδειγμα, στο Τμήμα Πληροφορικής του Πανεπιστημίου του Essex, οι γυναίκες φοιτήτριες στο προπτυχιακό επίπεδο (BSc) επιτυγχάνουν κατά μέσο όρο υψηλότερες βαθμολογίες από τους άνδρες συμφοιτητές τους. Αυτό αποδεικνύει ξεκάθαρα ότι δεν υπάρχει καμία εγγενής διαφορά στις ικανότητες, αλλά μάλλον κοινωνικοί παράγοντες που περιορίζουν τη συμμετοχή των γυναικών στον χώρο της τεχνολογίας.

Ένα άλλο στερεότυπο είναι ότι οι γυναίκες δυσκολεύονται να συνδυάσουν την καριέρα τους με την προσωπική τους ζωή, ειδικά αν θέλουν να αποκτήσουν οικογένεια. Στην πραγματικότητα, το ζήτημα της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής είναι κάτι που αφορά όλους, ανεξαρτήτως φύλου, και όχι αποκλειστικά τις γυναίκες.

Είναι σημαντικό να καταρρίπτουμε αυτά τα στερεότυπα και να αναδεικνύουμε περισσότερες γυναίκες στον χώρο του STEM ως πρότυπα. Οι νέες γενιές πρέπει να βλέπουν ότι δεν υπάρχουν “ανδρικά” και “γυναικεία” επαγγέλματα, υπάρχει μόνο πάθος, ταλέντο και κυρίως σκληρή δουλειά, που δεν γνωρίζουν φύλο.

Αναρωτιέμαι αν σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο, όπως αυτόν του STEM, έχει βρεθεί και η ίδια σε καταστάσεις όπου χρειάστηκε να "αποδείξει" τις ικανότητές της περισσότερο από τους άνδρες συναδέλφους της.

«Στον χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας, όπως και σε πολλούς άλλους κλάδους, οι γυναίκες συχνά χρειάζεται να εργαστούν πιο σκληρά για να γίνουν αποδεκτές ως ισότιμες επαγγελματίες. Έχω βρεθεί σε καταστάσεις όπου η άποψή μου δεν ελήφθη εξαρχής σοβαρά υπόψη ή όπου χρειάστηκε να επιμείνω περισσότερο για να ακουστεί η φωνή μου σε μια επαγγελματική συζήτηση. Αν και δεν θεωρώ ότι πάντα υπήρχε πρόθεση αποκλεισμού, σε ορισμένες περιπτώσεις παρατήρησα ότι οι απόψεις μου απορρίφθηκαν ή αγνοήθηκαν, μέχρι να υποστηριχθούν από κάποιον άνδρα συνάδελφο. Αυτές οι στιγμές με έκαναν πιο αποφασισμένη να υποστηρίζω τις ιδέες μου με αυτοπεποίθηση καινα ενθαρρύνω άλλες γυναίκες να κάνουν το ίδιο. Το σημαντικότερο είναι να δημιουργούμε ένα εργασιακό περιβάλλον όπου η γνώση και οι ικανότητες ενός ατόμου εκτιμώνται ανεξαρτήτως φύλου. Ευτυχώς, βλέπω θετικές αλλαγές και περισσότερη ευαισθητοποίηση γύρω από αυτά τα ζητήματα, κάτι που ενισχύει την ισότητα και τη συνεργασία στον χώρο του STEM.

Αν μπορούσα να αλλάξω κάτι σήμερα για να στηρίξω τις επόμενες γενιές γυναικών επιστημόνων, θα ήταν να εξαλείψω τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που τις κάνουν να αμφιβάλλουν για τις δυνατότητές τους πριν καν ξεκινήσουν. Θέλω κάθε κορίτσι που ενδιαφέρεται για τις επιστήμες να μεγαλώνει πιστεύοντας ότι ο κόσμος της ανήκει. Ότι μπορεί να γίνει ερευνήτρια, μηχανικός, καθηγήτρια, προγραμματίστρια χωρίς να χρειάζεται να αποδείξει τίποτα σε κανέναν πέρα από τον ίδιο της τον εαυτό.

Για να το πετύχουμε αυτό, πρέπει να βλέπουμε περισσότερες γυναίκες σε ηγετικές θέσεις στις επιστήμες και την τεχνολογία, ώστε τα νέα κορίτσια να έχουν πρότυπα που τους δείχνουν ότι ναι, είναι εφικτό. Να επενδύσουμε σε εκπαίδευση και προγράμματα ενίσχυσης για γυναίκες στο STEM, από μικρή ηλικία, ώστε να αισθάνονται αυτοπεποίθηση σε αυτά τα πεδία. Να δημιουργήσουμε ένα υποστηρικτικό εργασιακό περιβάλλον, όπου οι γυναίκες δεν θα φοβούνται να ακουστούν, να διεκδικήσουν και να προχωρήσουν σε ηγετικούς ρόλους.

Η αλλαγή ξεκινά σήμερα, από όλους μας. Όσο περισσότερες γυναίκες ανοίγουμε δρόμους, τόσο πιο εύκολο θα είναι για τις επόμενες να βαδίσουν σε αυτούς χωρίς εμπόδια, χωρίς αμφιβολίες, χωρίς όρια.

Αντωνία - Αγάπη Ποντίκη

Η Αντωνία - Αγάπη Ποντίκη είναι Λέκτορας στη Βιοϊατρική Μηχανική στο King’s College του Λονδίνου, συγκαταλέγεται στη λίστα του Forbes με τους «30 under 30» και ασχολείται ενεργά με την έρευνα. Σε αυτόν τον δύσκολο και απαιτητικό κλάδο της επιστήμης κατάφερε να ξεχωρίσει από νεαρή ηλικία, θέτοντας τον έναν στόχο μετά τον άλλο. Δεν επαναπαύτηκε ποτέ. Κάθε επιτυχία της αποτελούσε αφετηρία του επόμενου άλματος. Έχοντας ως σύμμαχο τη σκληρή δουλειά και την επιμονή, η Αντωνία - Αγάπη Ποντίκη κατάφερε να διαπρέψει στον χώρο της έρευνας, όσον αφορά στη χρήση τρισδιάστατης εκτύπωσης για εμφυτεύματα και τεχνητά όργανα σε ανθρώπους που νόσησαν από καρκίνο ή είχαν κάποιο σοβαρό τραυματισμό.

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα για τις Γυναίκες και τα Κορίτσια στην Επιστήμη, η Αντωνία - Αγάπη Ποντίκη μας μίλησε για το έργο και τα σημαντικά επιτεύγματά της. Επιπρόσθετα, αναφέρθηκε στους σκόπελους που συναντά μια γυναίκα - επιστήμονας σε έναν - δυστυχώς - ανδροκρατούμενο χώρο, ενώ περιέγραψε και σε ποιο project έχει αφοσιωθεί το τελευταίο διάστημα. Παράλληλα, έκανε μια αναφορά στις δύο γυναίκες που θαυμάζει, οι οποίες αποτέλεσαν αφορμή να γράψει τη δική της ιστορία στον τομέα της Βιοϊατρικής Μηχανικής σε παγκόσμιο επίπεδο, βοηθώντας τους ανθρώπους με τον πιο έμπρακτο τρόπο.

Την τρέχουσα περίοδο, η Αντωνία - Αγάπη Ποντίκη εργάζεται πάνω σε τρία διαφορετικά project, τα οποία έχουν απώτερο σκοπό την ουσιαστική βοήθεια των ασθενών. Το νέο - και πολύ ενδιαφέρον - βήμα της σχετίζεται με τη σύσταση μιας startup, μέσω της οποίας η δουλειάς της θα διαδοθεί σε κάθε γωνιά του πλανήτη. «Αυτή την περίοδο εργάζομαι στην έρευνά μου πάνω στα τεχνητά όργανα και τους χειρουργικούς προσομοιωτές, χρησιμοποιώντας 3D printing για ιατρική εκπαίδευση και εκπαίδευση χειρουργών.

Παράλληλα, δουλεύουμε για να επεκτείνουμε τον αριθμό των χειρουργικών ειδικοτήτων στις οποίες απευθύνονται τα μοντέλα μας, ώστε να καλύψουμε περισσότερες ανάγκες στην εκπαίδευση των γιατρών. Επιπλέον, η ομάδα μου κι εγώ ετοιμαζόμαστε να ξεκινήσουμε μια startup για τη διεθνή διάδοση αυτών των μοντέλων, με στόχο να με στόχο να βελτιώσουμε σημαντικά την εκπαίδευση των χειρουργών και να προσφέρουμε πιο ρεαλιστικές και αποδοτικές μεθόδους εκμάθησης όσο πιο χαμηλό κόστος γίνεται. Η δημιουργία μιας startup είναι μια καινούρια εμπειρία για μένα, με πολλές προκλήσεις αλλά και συναρπαστικές ευκαιρίες».

Η έρευνα της Αντωνίας - Αγάπη Ποντίκη στη χρήση τρισδιάστατης εκτύπωσης για εμφυτεύματα και τεχνητά όργανα ανοίγει νέους ορίζοντες στον κλάδο της ιατρικής. Άραγε, ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει καθημερινά με την ομάδα της, ώστε να μπορέσουμε να δούμε αυτά τα εμφυτεύματα να γίνονται καθημερινότητα στα νοσοκομείο;

Η ίδια απαντά: «Η μεγαλύτερη πρόκληση για να δούμε τα εμφυτεύματα να γίνονται καθημερινότητα στα νοσοκομεία είναι η εξασφάλιση της ασφάλειας και τηςαξιοπιστίας τους σε κλινικό επίπεδο. Η διαδικασία ανάπτυξης αυτών των τεχνολογιών απαιτεί αυστηρές κλινικές δοκιμές και πιστοποιήσεις, καθώς κάθε αλλαγή ή σφάλμα μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία των ασθενών. Υπάρχουν τεχνικές προκλήσεις σχετικά με τα υλικά που χρησιμοποιούνται, προκειμένου να εξασφαλιστεί η βιοσυμβατότητα και η αντοχή των εμφυτευμάτων στον ανθρώπινο οργανισμό.

Επιπλέον, υπάρχει η ανάγκη εκπαίδευσης και ενημέρωσης των ιατρών και του νοσηλευτικού προσωπικού, ώστε να μπορέσουν να ενσωματώσουν αυτές τις νέες τεχνολογίες στην καθημερινή ιατρική πρακτική με ασφάλεια. Και δυστυχώς, είναι δύσκολο να πείσουμε τόσο τους γιατρούς όσο και τους ασθενείς να υιοθετήσουν κάτι καινούριο όταν ήδη χρησιμοποιούν μεθόδους και τεχνολογίες που λειτουργούν. Οι γιατροί και οι ασθενείς συχνά προτιμούν να παραμένουν με τις μεθόδους που γνωρίζουν και εμπιστεύονται, καθώς η αλλαγή σε κάτι καινούριο συνεπάγεται και ρίσκο. Ειδικά σε κάποιες χώρες, όπου η καινοτομία δεν είναι πάντα ανοιχτά αποδεκτή, η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών μπορεί να είναι ακόμα πιο δύσκολη».

Μιλώντας συγκεκριμένα για την τεχνολογία της τρισδιάστατης εκτύπωσης, η Αντωνία - Αγάπη Ποντίκη παρουσίασε τις δυνατότητες θεραπείας που δίνονται σε διάφορους κλάδους της ιατρικής, λέγοντας: «Η τρισδιάστατη εκτύπωση προσφέρει εξαιρετικές δυνατότητες στον τομέα της ιατρικής, δημιουργώντας εξατομικευμένες λύσεις που δεν ήταν εφικτές στο παρελθόν. Ειδικά σε περιπτώσεις όπως η αποκατάσταση ασθενών με καρκίνο ή σοβαρούς τραυματισμούς, η τεχνολογία αυτή επιτρέπει την παραγωγή περίπλοκων γεωμετρικών μοντέλων κόκκαλων για τις πιο σύνθετες ανακατασκευές.

Η δυνατότητα ακριβούς αναπαραγωγής των ανατομικών χαρακτηριστικών και η δημιουργία εξατομικευμένων εμφυτευμάτων και προθέσεων έχει τη δυνατότητα να αλλάξει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, προσφέροντας μια πολύ πιο ακριβή και ασφαλή προσέγγιση στην αποκατάσταση του σώματος. Για τους σοβαρούς τραυματισμούς, η τρισδιάστατη εκτύπωση ανοίγει το δρόμο για την αποκατάσταση χαμένων ή κατεστραμμένων ιστών και οργάνων, επιταχύνοντας τη διαδικασία ανάρρωσης και μειώνοντας τους κινδύνους.

Επιπλέον, η τρισδιάστατη εκτύπωση έχει τεράστια σημασία στο χειρουργικό προγραμματισμό περίπλοκων επεμβάσεων, καθώς επιτρέπει στους χειρουργούς να δουλεύουν με ακριβή τρισδιάστατα μοντέλα του ασθενούς πριν από την πραγματική επέμβαση. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να σχεδιάσουν και να προετοιμαστούν καλύτερα για το χειρουργείο, να προβλέψουν τυχόν δυσκολίες, μειώνοντας τα πιθανά λάθη και τις επιπλοκές κατά τη διάρκεια της επέμβασης.

Το μέλλον αυτής της τεχνολογίας, όμως, είναι ακόμα πιο συναρπαστικό: η εκτύπωση ολόκληρων οργάνων για μοσχεύματα μπορεί να μειώσει δραστικά την ανάγκη για αναμονή σε λίστες δωρεάς, προσφέροντας άμεσες λύσεις για τους ασθενείς. Αντί να περιμένουν μήνες ή και χρόνια για μόσχευμα από άλλον άνθρωπο, οι ασθενείς θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε εξατομικευμένα και λειτουργικά μοσχεύματα που ταιριάζουν ακριβώς στις ανάγκες τους».

Όπως κάθε διαδρομή, έτσι και αυτή της Αντωνίας - Αγάπης Ποντίκη δεν ήταν και είναι μόνο ευθεία. Μέσα στα χρόνια της δουλειάς, της μελέτης και της έρευνας συνάντησε εμπόδια, όμως κανένα από αυτά δεν ήταν αρκετό, ώστε να εγκαταλείψει τα όνειρά της. Στο ερώτημα, αν έχει βρεθεί ποτέ σε καταστάσεις, που χρειάστηκε να «αποδείξει» τις ικανότητές της περισσότερο από τους άνδρες συναδέλφους της, απαντά με ειλικρίνεια: «Συνήθως, σε πολλά meetings στα οποία συμμετέχω, είμαι από τις λίγες γυναίκες, και κυρίως στην ηλικία μου, κάτι που συχνά με κάνει να νιώθω αρκετά εκτεθειμένη και ίσως λίγο αμήχανη. Είναι φυσικό να αισθάνομαι κάποιες φορές ότι πρέπει να δουλέψω πιο σκληρά για να κερδίσω την αναγνώριση και το σεβασμό των συναδέλφων μου.

Παρ' όλα αυτά, πάντοτε με σέβονται και δεν έχω ποτέ αισθανθεί αρνητική στάση ή διάκριση από την πλευρά τους. Το καλύτερο «αντίδοτο» σε τέτοιες καταστάσεις είναι η ίδια η δουλειά μας. Όταν η δουλειά μας μιλάει από μόνη της και τα αποτελέσματα είναι εμφανή, τότε οι προκαταλήψεις καταρρίπτονται και το μόνο που μένει είναι η αξία της δουλειάς μας και οι ικανότητές μας. Πιστεύω ότι όταν ο άνθρωπος αποδεικνύει την αξία του μέσα από τα έργα του, οι δυσκολίες και τα εμπόδια μειώνονται και η εκτίμηση έρχεται φυσικά». Κάπου εδώ, προκύπτει το ερώτημα για το ποιο είναι το μεγαλύτερο στερεότυπο που υπάρχει στον τομέα της επιστήμης για τις γυναίκες, με εκείνη να υπογραμμίζει: «Ένα από τα μεγαλύτερα στερεότυπα είναι ότι οι γυναίκες στις επιστήμες και κυρίως τα μηχανικά πεδία δεν έχουν την ίδια τεχνική ικανότητα ή ηγετικές δεξιότητες με τους άντρες. Για χρόνια, υπήρχε η λανθασμένη αντίληψη.

Ωστόσο, αυτή η εικόνα αλλάζει. Όλο και περισσότερες γυναίκες διαπρέπουν στις επιστήμες, τη μηχανική και την ιατρική τεχνολογία, αποδεικνύοντας καθημερινά ότι η ικανότητα και η δημιουργικότητα δεν έχουν να κάνουν με το φύλο. Βλέπουμε γυναίκες να ηγούνται πρωτοποριακών ερευνών, και να φέρνουν νέες προσεγγίσεις σε παραδοσιακά ανδροκρατούμενους τομείς. Από τότε που ξεκίνησα την καριέρα μου στο πανεπιστήμιο, όλο και περισσότερες γυναίκες γύρω μου ξεχωρίζουν για το ακαδημαϊκό, επιστημονικό και ιατρικό έργο τους, κάτι που μου έδωσε από την αρχή κουράγιο. Φυσικά, υπάρχει ακόμα δρόμος να διανυθεί για να επιτευχθεί πλήρης ισότητα, αλλά η παρουσία και η αναγνώριση των γυναικών στις επιστήμες, τουλάχιστον στην Αγγλία που γνωρίζω καλα, είναι πιο δυνατή από ποτέ—και αυτό είναι ένα εξαιρετικά θετικό βήμα για το μέλλον».

Η Αντωνία - Αγάπη Ποντίκη έχει ισχυρή θέση, τεκμηριωμένη άποψη και διάθεση για συνεχή και ουσιαστική εξέλιξη. Έτσι, λοιπόν, δεν θα μπορούσαμε να μην τη ρωτήσουμε για τις γυναίκες - πρότυπο που αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για την καριέρα της στην επιστήμη.

«Ένα από τα γυναικεία πρότυπα που με έχουν εμπνεύσει ήδη όταν ήμουν ακόμα 18 χρονών είναι η Gordana Vunjak-Novakovic, μια κορυφαία επιστήμονας στη μηχανική των ιστών και τη βιοϊατρική μηχανική και καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Columbia. Το έργο της στη δημιουργία λειτουργικών ιστών για μεταμοσχεύσεις και ιατρικές εφαρμογές είναι πρωτοποριακό και έχει επηρεάσει βαθιά τον τομέα της αναγεννητικής ιατρικής. Παράλληλα, φυσικά ένα ισχυρό πρότυπο για μένα είναι και η μητέρα μου, η Μερόπη Μιχαλέλη, η οποία, ως διακεκριμένη ψυχαναλύτρια και ιδρύτρια της Κοτίδας, μου έδειξε από νωρίς τη σημασία της αφοσίωσης, της καινοτομίας και της συνεχούς αναζήτησης γνώσης για την βελτίωση της υγείας και ποιότητας ζωής των ανθρώπων», ήταν τα λόγια της.

Κλείνοντας, ζητήσαμε από την Αντωνία - Αγάπη Ποντίκη να μοιραστεί μαζί μας τις σκέψεις της για τις αλλαγές που θα μπορούσαν να γίνουν σήμερα στον επιστημονικό κλάδο, ώστε οι επόμενες γενιές γυναικών επιστημόνων να βρουν ένα πρόσφορο και λιγότερο ανταγωνιστικό έδαφος για έρευνα και δημιουργία. «Τα τελευταία χρόνια έχει διαδοθεί πολύ η ύπαρξη οργανώσεων, κοινωνιών και εκδηλώσεων για γυναίκες στον τομέα των STEM. Είναι πολύ σημαντικό να ενισχύσουμε την ενημέρωση για αυτές τις ευκαιρίες, ώστε οι νεότερες κοπέλες να γνωρίσουν τις γυναίκες που ήδη διαπρέπουν στον χώρο, να τις ακούσουν και να εμπνευστούν από τα έργα τους.

Επιπλέον, πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι οι νέες γυναίκες έχουν πρόσβαση σε καθοδήγηση και μέντορες, οι οποίες θα τους προσφέρουν στήριξη, συμβουλές και τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και την αυτοπεποίθησή τους στον επιστημονικό χώρο. Το να υπάρχει ένα δίκτυο γυναικών που να ενδυναμώνει η μία την άλλη και να δημιουργεί προοπτικές για την επαγγελματική τους ανάπτυξη είναι κάτι που μπορεί να κάνει τη διαφορά για τις επόμενες γενιές».

Αντωνία Φογκτ

Η Αντωνία Φογκτ ασχολείται με την έρευνα βλαστοκυττάρων κατά του καρκίνου. Σπούδασε στη Σκωτία Κυτταρική και Μοριακή Βιολογία, ενώ κατά τη διάρκεια των σπουδών της επιλέχθηκε ως Βοηθός Καθηγητή, ξεκινώντας την ενασχόλησή της με την έρευνα για τον καρκίνο. Έτσι άρχισε να διανύει τα πρώτα χιλιόμετρα της ακαδημαϊκής καριέρας της και σήμερα, λίγα χρόνια αργότερα, σε ηλικία μόλις 27 χρονών, θεωρείται από τις πιο επιτυχημένες γυναίκες επιστήμονες του πλανήτη. Μάλιστα, το περιοδικό Forbes τη συμπεριέλαβε στη λίστα «30 under 30» για την έρευνά της, η οποία στοχεύει στη χρήση βλαστοκυττάρων για την αναγέννηση χόνδρου, που μπορεί να εφαρμοστεί σε μυοσκελετικές διαταραχές.

Με αφορμή, λοιπόν, τη Διεθνή Ημέρα για τις Γυναίκες και τα Κορίτσια στην Επιστήμη, η Αντωνία Φογκτ μιλάει στο JennyGr για το έργο της, τα στερεότυπα που υπάρχουν στον χώρο των θετικών επιστημών για τις γυναίκες, αλλά και τις δυσκολίες που έχει κληθεί να διαχειριστεί σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον. Η Αντωνία Φογκτ είναι μόλις 27 χρονών, είναι μητέρα ενός κοριτσιού, που μεγαλώνει μόνη, και παρά τις προκλήσεις που
εμφανίζονται καθημερινά στο διάβα της, δεν έπαψε ποτέ να κυνηγάει τα όνειρά της.

Στην αρχή της συζήτησής μας, ζητήσαμε από την Αντωνία Φογκτ να μοιραστεί μαζί μας με τι ασχολείται αυτή την περίοδο της ζωής της: «Κάνω το διδακτορικό μου στην χειρουργική στο πανεπιστημίου Cambridge. Ερευνώ την χρήση βλαστοκυττάρων για την ανάπλαση χόνδρου. (Με μια καινοτόμο τεχνολογία, δημιούργησα μια μεγάλη βιβλιοθήκη δεδομένων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο σε μυοσκελετικες ασθένειες αλλά και για πολλές άλλες όπως καρκίνος και νευρολογικές ασθένειες)».

Εστιάζοντας στο πεδίο της έρευνάς της, θελήσαμε να μάθουμε ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις στην εφαρμογή της αναγέννησης βλαστοκυττάρων για τη θεραπεία του χόνδρου, αλλά και πότε θεωρεί ότι είναι εφικτό να δούμε ουσιαστικά αποτελέσματα σε ασθενείς, με την ίδια να απαντάει: «Οι μεγαλύτερες προκλήσεις στην αναγέννηση χόνδρου με βλαστοκύτταρα είναι η σταθερότητα των κυττάρων, η ενσωμάτωση στον ιστό και η μακροχρόνια λειτουργικότητα. Παρά τις προόδους, η μετάφραση σε κλινικές θεραπείες απαιτεί βελτίωση της διαφοροποίησης των κυττάρων και της βιοσυμβατότητας των εμφυτευμάτων για να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια. Πιστεύω ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία θα δούμε σημαντικά αποτελέσματα σε ασθενείς, ειδικά με προσωποποιημένες θεραπείες και συνδυασμό των θεραπειών με βλαστοκύτταρα προκειμένου να δημιουργηθεί το κατάλληλο περιβάλλον για τη διαφοροποίηση των βλαστοκυττάρων στα επιθυμητά επίπεδα».
Στη συνέχεια, η Αντωνία Φογκτ αναφέρθηκε στο μεγαλύτερο στερεότυπο που κυριαρχεί στον επιστημονικό χώρο για τις γυναίκες, λέγοντας: «Ένα από τα μεγαλύτερα στερεότυπα για τις γυναίκες στις επιστήμες είναι ότι είναι λιγότερο ικανές στα μαθηματικά, τη φυσική ή τη μηχανική—μια αντίληψη χωρίς επιστημονική βάση που αποθαρρύνει πολλά κορίτσια από το να ακολουθήσουν καριέρα στις θετικές επιστήμες. Ένας άλλος μύθος είναι ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να συνδυάσουν μια απαιτητική επιστημονική καριέρα με την οικογένεια, ενώ στην πραγματικότητα, με την κατάλληλη υποστήριξη, μπορούν να επιτύχουν και στα δύο.

Επιπλέον, οι επιτυχίες των γυναικών συχνά αποδίδονται σε τύχη ή «ειδικές ευκαιρίες» αντί για τις ικανότητές τους, αναγκάζοντάς τις να αποδεικνύουν διαρκώς την αξία τους. Η αλήθεια είναι ότι οι γυναίκες είναι εξίσου ικανές, καινοτόμες και αφοσιωμένες, και η καταπολέμηση αυτών των στερεοτύπων είναι απαραίτητη για ίσες ευκαιρίες στις επιστήμες».

Η 27χρονη αναφέρει πως κατά τη διάρκεια της καριέρας της χρειάστηκε αρκετές φορές να αποδείξει τις ικανότητές της, κάτι που δεν συνέβη ποτέ με άνδρες συναδέλφους της. «Ναι, όπως πολλές γυναίκες στις επιστήμες, έχω βρεθεί σε καταστάσεις όπου χρειάστηκε να αποδείξω επανειλημμένα την αξία μου περισσότερο από τους άνδρες συναδέλφους μου. Αυτό συχνά συμβαίνει σε ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα, όπου οι προσδοκίες είναι διαφορετικές και οι γυναίκες καλούνται να αποδείξουν την ικανότητά τους προτού γίνουν αποδεκτές.

Ειδικά σε θέματα ηγεσίας ή λήψης αποφάσεων, οι απόψεις των γυναικών μπορεί να αμφισβητούνται περισσότερο, ενώ οι ίδιες ιδέες, όταν εκφράζονται από άνδρες, γίνονται πιο εύκολα αποδεκτές. Παρ'όλα αυτά, η σκληρή δουλειά, η αυτοπεποίθηση και η επιμονή είναι τα πιο ισχυρά μέσα για να ξεπεραστούν τέτοιες προκαταλήψεις», εξομολογήθηκε.

Όσον αφορά στο τι θα άλλαζε, προκειμένου να στηρίξει και να συμβάλλει στη δημιουργία ενός πιο ασφαλούς περιβάλλοντος για τις επόμενες γενιές επιστημών, η Αντωνία Φογκτ τόνισε: «Αν μπορούσα να αλλάξω κάτι σήμερα, θα ήταν η ενίσχυση της εκπαίδευσης και της εκπροσώπησης των γυναικών στις επιστήμες. Θα ήθελα να δω περισσότερα κορίτσια να εμπνέονται από γυναίκες επιστήμονες, να έχουν πρόσβαση σε υποτροφίες και προγράμματα καθοδήγησης, και να λαμβάνουν στήριξη για να ξεπεράσουν τα εμπόδια που δημιουργούν τα στερεότυπα. Θα ήθελα επίσης να προωθήσω αλλαγές στις ακαδημαϊκές και επιστημονικές δομές ώστε να γίνουν πιο δίκαιες και υποστηρικτικές για τις γυναίκες, όπως ίσες ευκαιρίες εξέλιξης, ευέλικτες πολιτικές εργασίας και αναγνώριση των επιτευγμάτων τους χωρίς προκαταλήψεις. Τέλος, θα προωθούσα μια κουλτούρα ενθάρρυνσης και συμπερίληψης, όπου οι γυναίκες επιστήμονες δεν θα χρειάζεται να αποδεικνύουν διαρκώς την αξία τους, αλλά θα αντιμετωπίζονται με ίσους όρους, έχοντας χώρο να αναπτυχθούν και να καθιερωθούν σε ηγετικές θέσεις στην επιστήμη».

Η Αντωνία Φογκτ δεν σταματά ποτέ να ενημερώνεται, να αποκτά νέες γνώσεις και να εξελίσσεται, προχωρώντας, παράλληλα, την έρευνά της. Όταν τη ρωτήσαμε για τις γυναίκες που την ενέπνευσαν και εξακολουθούν να την εμπνέουν στην καριέρα της, είπε: «Ναι, υπήρξαν αρκετές γυναίκες που με ενέπνευσαν στην πορεία μου, αλλά αν έπρεπε να ξεχωρίσω μία, αυτή θα ήταν η μητέρα μου. Ως ακαδημαϊκός, μου μετέδωσε από νωρίς την αγάπη για τη γνώση και την επιστημονική σκέψη. Μου έμαθε ότι η μόρφωση είναι η μόνη αληθινή περιουσία που κανείς δεν μπορεί να μας αφαιρέσει και με ενθάρρυνε να κυνηγήσω τους στόχους μου με επιμονή και ανεξαρτησία. Παρά τις δυσκολίες, μου έδειξε με το παράδειγμά της ότι η αποφασιστικότητα και η πνευματική καλλιέργεια μπορούν να ξεπεράσουν οποιοδήποτε εμπόδιο. Εκτός από τη μητέρα μου, με έχουν εμπνεύσει και σπουδαίες γυναίκες επιστήμονες, όπως η Marie Curie, που με το έργο της άνοιξε δρόμους για τις γυναίκες στην επιστήμη, και η Tu Youyou, η οποία με την επιμονή της στην έρευνα οδήγησε σε μια ανακάλυψη που έσωσε εκατομμύρια ζωές. Αυτές οι γυναίκες, καθεμία με τον δικό της τρόπο, μου υπενθυμίζουν ότι το πάθος για την επιστήμη και η αφοσίωση στη γνώση μπορούν να ξεπεράσουν οποιοδήποτε περιορισμό».

Η Αντωνία Φογκτ αποτελεί απόδειξη και λαμπρό παράδειγμα πως η επαγγελματική επιτυχία μπορεί να συνδυαστεί με τη μητρότητα. Σε ηλικία 17 ετών έφερε στον κόσμο την κόρη της, την οποία μεγαλώνει μόνη, αντιμετωπίζοντας καθημερινά πολλές προκλήσεις. Στο ερώτημα για τις αλλαγές που θα μπορούσαν να γίνουν σε κοινωνικό επίπεδο, ώστε να στηριχθούν καλύτερα οι γυναίκες μητέρες - επιστήμονες, ανέφερε: «Ως επιστήμονας και μητέρα, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η ισορροπία μεταξύ απαιτητικής έρευνας και οικογενειακών ευθυνών. Ο χρόνος είναι περιορισμένος, και συχνά υπάρχει η πίεση να αποδεικνύουμε την αφοσίωσή μας και στους δύο ρόλους. Για να στηριχθούν καλύτερα οι γυναίκες, χρειάζονται ευέλικτες εργασιακές πολιτικές, όπως υποστήριξη στη φροντίδα παιδιών, προγράμματα mentoring και μια αλλαγή κουλτούρας, ώστε η μητρότητα να μην θεωρείται εμπόδιο στην ακαδημαϊκή εξέλιξη».